Voor succesvolle cultuurverandering in organisaties!
Artikelen
Van moeten naar willen
Hoe psychodrama kan helpen om gedragsverandering tot stand te brengen
Door Cécile Osse
Gedragsveranderingen in organisaties zijn gemakkelijker gezegd dan gedaan. Want echte gedragsverandering houdt het risico in dat je moet veranderen. Daarom is er moed voor nodig. Psychodrama kan helpen om medewerkers over hun weerstand heen te zetten. Wat is het precies en hoe kan het bijdragen tot verandering?
"Een groot onderzoeksbureau van de overheid heeft te maken met nieuwe regelgeving. Omdat het instituut negatieve publiciteit heeft gehad over de aantoonbaarheid van hun onderzoeksresultaten, wil het graag aan de buitenwereld laten zien dat men zich wel degelijk aan vaste methodes houdt. Het probleem waar deze organisatie mee kampt, is dat er allemaal hoogopgeleide professionals werken die niet gewend zijn aan de discipline om zich aan procedures te houden en hier heftige weerzin bij voelen. Er is dus nodig dat ook in het handelen, voelen en denken van de medewerkers een transformatie ontstaat. "
De “normale” aanpak bij dergelijke verandervraagstukken is dat er veel vergaderd en veel gepraat gaat worden. Het probleem hiervan is dat er ondergronds veel tegenwerking blijft. Technieken uit de psychodrama kunnen in zo'n geval uitstekend toegepast worden om een cultuurverandering tot stand te brengen. Psychodrama is een speelse, actieve en ervaringsgerichte methode voor persoonsontwikkeling in groepen. Door middel van het spelen van drama's worden problemen uitgewerkt.
Het ontstaan van psychodrama
Psychodrama is rond 1910 ontwikkeld door de Weense psychiater J.L. Moreno. Hij had de gewoonte om in parken aan kinderen verhalen te vertellen en hen in groepjes gebeurtenissen uit te laten beelden. Later ontwikkelde hij met een groep volwassen het Stehgreiftheater waar men gebeurtenissen van de dag in scène zette. Een jonge actrice die hier regelmatig aan meedeed, één van de “sterren” van het publiek, merkte dat haar huwelijk beter werd door het spelen en later nabespreken van bepaalde rollen. Voor Moreno was dit aanleiding om er de technieken voor psychodrama uit af te leiden.
Hoe werkt psychodrama?
In ieder van ons speelt zich een scala aan conflicterende overtuigen vast. We worden heen en weer geslingerd door tegengestelde normen, verwachtingen en ervaringen die in ons binnenste leven. Bij psychodrama worden deze dramatische taferelen in scène gezet. Onder regie van de psychodramaleider werkt de hoofdpersoon aan zijn probleem. Zijn innerlijke dialogen, spanningen en intropsychische conflicten komen centraal te staan. Door deze innerlijke dilemma’s buiten zichzelf "tot leven te laten komen", is hij beter in staat om zichzelf te ontmoeten en om de confrontatie aan te gaan met verschillende aspecten van zijn persoonlijkheid.
"In het geval van die grote overheidsinstellingen laten we de mensen via rollenspelen hun agressie en verzet tot uiting komen. Het wordt duidelijk dat er conflicterende overtuigingen onder deze agressie gemaskeerd gaan. Aan de ene kant voelt men weerstand, aan de andere kant is men zich ook bewust van de redelijkheid van het gewenste systeem. We maken de twee overtuigingen zichtbaar door ze een stem te geven. Het gevolg hiervan is dat de weerzin hanteerbaar wordt en tot een oplossing komt. Het risico dat het regelsysteem een “papieren tijger” zou worden en dat alle energie die erin werd gestoken, weggegooid geld zou zijn, wordt zo sterk verminderd."
Psychodrama brengt dus de verborgen, psychologische denkpatronen als het ware "tot leven". De ervaring in het spel levert de spelers een helderder en realistischer beeld op van zichzelf én van de omgeving. Hierdoor worden medewerkers vrijer in de interactie met anderen en effectiever in hun functioneren.
Waarom psychodramatechnieken zo krachtig zijn
Gedragsveranderingen zijn moeilijk omdat er vaak innerlijke stemmen zijn die zich verzetten tegen deze verandering. Kennismaken met dat wat er in je leeft, is lang niet altijd gemakkelijk, want deze ontmoeting houdt een risico in: je ziet aspecten van jezelf die je normaal liefst niet ziet. Het "in gesprek gaan" met verwaarloosde delen van henzelf laat mensen over het algemeen niet onberoerd: het verandert hun zelfbeeld, maar ook het beeld van hoe anderen zouden moeten zijn. Psychodrama is hierbij heel effectief, omdat het een krachtig leereffect genereert en de drempel verlaagt om naar zichzelf te kijken. Hierbij vijf redenen waarom de technieken van psychodrama zo’n sterk effect hebben:
- Ze dwingen tot emotionele betrokkenheid. Psychodrama kan moeilijk "vrijblijvend" beleefd worden. Door het dramatisch karakter ontstaat een heftig leereffect dat lang beklijft. Teruggaan naar de situatie daarvóór zal echt heel moeilijk zijn.
- Ze hebben een holistisch karakter: ze benaderen het individu gelijktijdig in zijn denken, voelen en doen. Daarmee is psychodrama een heel natuurlijke en complete manier van leren.
- Ze vergroten de spontaniteit en creativiteit. In een neutrale, veilige situatie kunnen medewerkers situaties onderzoeken, stil staan bij de eigen gevoelens en oefenen met effectiever gedrag. Dit opent perspectief op wat mogelijk is, waar eerst maar één manier van reageren mogelijk leek.
- Ze zijn waarheidsgetrouw. In het spel komt de werkelijkheid tot leven, en zelfs méér dan dat, want ook de emotionele barrière komt naar de oppervlakte. Hierdoor zijn medewerkers beter in staat om contact te maken met wat er in ze leeft.
- Ze gaan gepaard met humor en speelsheid. Dit werkt drempelverlagend: ze verkleinen de weerstand om in actie te gaan en ze vergemakkelijken de focus op het daadwerkelijke, onderliggende probleem.
De resultaten van psychodrama
Juist door zijn krachtige werking kan psychodrama effectief bijdragen aan een betere samenwerking. Het kan de volgende effecten bij mensen teweegbrengen:
- Medewerkers krijgen meer begrip voor elkaar
- Medewerkers zijn beter in staat tot zelfsturing en zelfredzaamheid
- Medewerkers kunnen beter hun eigen gedrag kiezen
- Ze hebben een toenemend vermogen tot zelfreflectie en persoonlijke groei
- Ze zijn meer bereid om te kijken naar het eigen aandeel in de problematiek
- Hun kennis en de visies kunnen beter benut worden
- Er ontstaat meer onderlinge openheid en vertrouwen tussen de betrokkenen
Conclusie
Samengevat biedt psychodrama een krachtige stimulans tot nieuw gedrag en houding. Medewerkers ontwikkelen de moed om tot gedragsverandering te komen. Ze leren in staat te zijn om vrijer en effectiever te functioneren. Ofwel: "Hoe meer ik mijzelf ken, hoe beter ik de ander en iedere verandering in mijn situatie vrij en open kan ontmoeten."
© 2005 Cécile Osse